Çocuğun giyinme, yemek yeme, ağız ve diş paklığı, tuvalet alışkanlığı üzere özbakım maharetlerinin yaş periyoduna uygun kazanımı değer taşıyor. Özbakım maharetleri gelişimi için ebeveynlere tavsiyelerde bulunan uzmanlar, gözlemlemenin ve model olmanın ehemmiyetine dikkat çekiyor. Uzmanlar, yaş yaş çocukta hangi özbakım marifetlerinin olması gerektiğini anlattı.
Üsküdar Üniversitesi Sıhhat Bilimleri Fakültesi Çocuk Gelişimi Kısmı Araştırma Vazifelisi Begüm Gamiş, erken çocukluk devrinde özbakım gelişimine ait değerlendirmede bulundu.
Özbakım hünerlerinin, çocukların günlük ömür aktivitelerine (giyinme, soyunma, yemek yeme, ağız ve diş paklığı, tuvalet alışkanlığı dahil) katılmaya hazır olmaları için üstlenilen günlük vazifeler olduğunu belirten Begüm Gamiş, “Bu maharetler çocuk doğduğundan itibaren ebeveynleri ya da bakım verenleri tarafından karşılanmakta olup, çocuğun fizikî olgunluğa erişmesi ile birlikte bağımsız olarak bu marifetleri yerine getirebilmesi beklenmektedir.” dedi.
Tüm gelişim alanlarında olduğu üzere özbakım gelişiminde de kazanılması beklenen marifetlerin, çocukların gelişim düzeyleri ile bir arada farklılaşmakta ve bu maharetler birbirini tamamlayan bir sıra izlediğini kaydeden Begüm Gamiş, “Önemli olan çocuğun gelişim seviyesinin farkında olup, yapabileceği maharetleri çocuğun kritik devirlerde kazanması için takviye olmaktır.” diye konuştu.
Yaşa nazaran özbakım hünerleri nasıl olmalı?
Gamiş, yaşlara nazaran görülen özbakım marifetlerine ait şu bilgileri verdi:
3 Yaş
– Ellerini yıkayabilme (ancak kurulayabilme hünerinin kazanımı için şimdi vakte gereksinim vardır. Bu nedenle kurulama kısmında gerektiğinde takviye olunmalıdır)
– Çatal ve kaşık yardımı ile yemek yiyebilme (herhangi bir kazaya sebep vermeyecek araç gereçlerin seçilmesi önemlidir)
– Kendi kıyafetlerini yardımsız giyebilme (başlangıç için esnek yapıda kıyafetler tercih edilmelidir)
– Dayanakla fermuar kapatabilme.
4-5 Yaş
– Ellerini ve yüzünü yıkayabilme
– Kendi giysisindeki büyük düğmeleri ilikleyebilme ve çözebilme (bu maharette düğmelerin boyutu kıymetlidir; maharetin tam manasıyla oturması 6 yaş bitimini bulacaktır)
– Yemek yerken yanlışsız araç-gereci kullanabilme
– Sözel ipucu yardımıyla sofra kurmaya yardımcı olabilme
– Dişlerini fırçalayabilme
– Yardımsız giyinebilme
– Kıyafetlerini askıya asabilme (boyunun yetişmesi için gerekli takviye malzemeleri kullanılabilir)
6 Yaş
– Elini yüzünü yıkayıp kurulayabilme (bedeninin öbür kısımlarını yıkarken yardım edilmesi gerekebilir)
– Dişlerini uygun formda fırçalayabilme
– Hava durumuna uygun halde yardımsız giyinebilme ve soyunabilme
– Ayakkabılarındaki bağcıkları bağlayabilme
– Saçlarını uygun biçimde tarayabilme
– Bıçakla yumuşak yiyecekleri kesebilme (özellikle bununla ilgili fırsatlar yaratılması önemlidir)
– İstediği kadar tabağına servis tabağından yiyecek alabilme ve kendi yiyeceğini hazırlayabilme
– Günlük islerden birinin -sofrayı hazırlamaya yardım gibi- sorumluluğunu alabilme
Araştırma Vazifelisi Begüm Gamiş, özbakım hünerlerinin kazanımı için anne-babalara ve bakım verenlere tavsiyelerini şöyle sıraladı:
1. Gözlemleyin: Çocuğunuzun marifetleri kritik periyotta kazabilmesi için, fizyolojik ve sosyo-duygusal açıdan hazır olup olmadığı gözlemleyin. Bu mevzuda çocuğu asla zorlamayın.
2. Vakit verin, tez etmeyin: Gelişimin bir süreç olduğunu unutmayın. Bu nedenle çocuğa her beceriyi görmesi, denemesi, incelemesi için vakit verin; çabuk etmeyin. Buna uygun vakit ve yer planlamasını yaparak sabırlı ve şefkatli bir tavır içerisinde olun.
3. Kolaydan karmaşığa gerçek bir sıra izleyin: Özbakım marifetlerinin birbirini tamamlayan bir sıra takip ettiğini unutmadan, çocuğun düzeyine uygun kolay adımlarla maharet kazanımına başlayın.
4. Çocukların hislerini yaşamasına ve tabir etmesine fırsat verin: Hislerin tabiri maharetlerin sağlıklı bir biçimde kazanılmasındaki değerli adımlardan birini oluşturmaktadır. Çocukların hislerini tabir etmeleri için bol bol sohbet edin, örnek olarak çocuğu söze teşvik edin. Çocuğun bir halde tabir ettiği hisleri görmezden gelmeyin, onlarla alay etmeyin.
5. Beceriyi denemesi, incelemesi için imkân verin: Bilhassa tuvalet alışkanlığının kazanımında dışkısını incelemesine müsaade edin. Çocuğun birinci başta kendisinin bir modülü olarak gördüğü dışkısından ayrılmak istememesi çok olağandır. Bu bahiste dışkısı ile vedalaşması için kendisine vakit ayırın. Misal halde yemek yeme hünerinin kazanımında çocuğun yiyeceklere dokunması, onları koklaması ve tadına bakması için müsaade verin.
6. Model olun: Maharetlerin kazanımında çocuğun başındaki tüm soruları yanıtlayın ve model olun. Çocuğun sizi gözlemleyebilmesi ve taklit edebilmesi için vakit tanıyın.
7. Muhtaçlık duyduğunda takviye olun: Özbakım maharetleri çocuğun bağımsızlığını kazanmasında en değerli adımlardan biri olduğu için, maharet kazanımlarında da yalnızca çocuk muhtaçlık hissettiğinde takviye olun. Kendisini yalnız bırakmadığınızı, istediğinde yardım edebileceğinizi çocuğa kesinlikle belirtin.
8. Marifet kazanımını kolaylaştıran malzemelerden yararlanın: Her bir maharet için farklı gereçlerle çocuğun beceriyi kazanmasını kolaylaştırmak ve süreci keyifli bir hale getirmek değerlidir. Örneğin çeşitli kitaplar, oyuncaklar, müzikler vb. Bu kolaylaştırıcıları seçerken çocuğun yaşı, gelişim seviyesi ve ilgi alanını göz önünde bulundurun.
9. Kıyaslamayın: Her çocuk biricik olduğu üzere her çocuğun gelişimi de biriciktir. Ferdî farklılıkları göz arkası etmeden, öbür çocuklarla kıyaslamayın.
Kaynak: (BHA) – Beyaz Haber Ajansı
