Üsküdar Üniversitesi İnsan ve Toplum Bilimleri Fakültesi Dr. Öğretim Üyesi Gökser Gökçay, salgının global diplomasi üzerindeki tesirlerini kıymetlendirdi.
Sürekli diplomasi global savaşları önlüyor
Küresel salgının ülkelerin sonlarını kapatmasının, milletlerarası sirkülasyonun gözle görülür derecede azalmasının ve aşı konusundaki rekabetin “Acaba içe kapanan, çatışmacı dünya sistemi geri dönebilir mi?” sorusunu gündeme getirdiğini belirten Dr. Öğretim Üyesi Gökser Gökçay, “Yaklaşık 75 yıldır kimi bölgesel savaşlar ve çatışmalar hariç büyük bir global savaş yaşanmadı. Bu sistemin devam ettirilmesini sağlayan ana vasıtalardan birinin de ülkeler ortasında yürütülen daima diplomasi olduğu düşünülüyor.” dedi.
İkili bağlantılar toplumsal barış güvencesi
Ülkeler ortasındaki ikili münasebetlerin ve çok uluslu örgütler aracılığıyla yürütülen diplomatik yaklaşımın farkında olunmasa da herkes için bir toplumsal barış teminatı olduğunu vurgulayan Dr. Öğretim Üyesi Gökçay, şunları söyledi:
“COVID-19, 2020 yılının başında süratle yayılınca ve ülkeler teker teker sonlarını kapatıp memleketler arası seyahatlere pürüzler koymaya başlayınca milletlerarası işbirliğinin yürütülmesi konusunda telaşlar artmaya başladı. Bilhassa Schengen muahedesi aracılığıyla birbirleri ortasındaki hudut geçişlerinde özgürlük getirmiş olan Avrupa Birliği ülkelerinin bile ortak karar almak yerine ulusal tedbirlerle kendilerini muhafazaya çalışması telaşların endişeye dönüşmesine neden oldu. Bu kaygıların haklı tarafları çok lakin sorunun kaynağını anlamak açısından epeyce yetersizler.”
Yeni dünya tertibi salgınla daha görünür oldu…
Küresel salgının milletlerarası nizam ya da diplomatik bağlantılar açısından yesyeni bir dönüşüm getirmediğini söyleyen Dr. Öğretim Üyesi Gökçay, “Aksine zati devam etmekte olan bir dönüşümü daha görünür kıldı. Daha açık tabir etmek gerekirse soğuk savaş sonrası kurulduğu sav edilen ‘Yeni Dünya Düzeni’nin giderek arttırdığı global eşitsizlikler ve iklim değişikliğinin yıkıcı tesiri global salgın ile birlikte daha görünür oldu.” dedi.
Küresel finans krizi milletlerarası diplomasiye olan inancı sarstı
“2007/2008 global finans krizinin mevcut milletlerarası ekonomik yapının devam ettirilemez olduğunu gösterdi” diyen Dr. Öğretim Üyesi Gökser Gökçay, ‘’Ardından gelen kemer sıkma siyasetleri yalnızca finans krizin yaşandığı yüksek gelirli ülkeleri değil, memleketler arası finansal yapıya sıkı sıkıya bağlanmış olan Yunanistan ve Türkiye üzere ülkeleri de derinden etkiledi. Milletlerarası işbirliğine ve diplomasiye olan inancı sarstı. Son on yıldır günlük hayatta bile deneyimlemeye başladığımız iklim değişiminin yıkıcı tesiri ise yalnızca bu ekonomik yapıya değil, hayatın her basamağında mevcut tertibin devam ettirilemez olduğuna işaret ediyordu.” Sözlerini kullandı.
Covid-19 iktisadi kriz ve ekolojik yıkımla ortaya çıktı
Dr. Öğretim Üyesi Gökser Gökçay, “Wuhan’da bir hayvan pazarında insanlara geçtiği tez edilen COVID-19 virüsü iktisadi kriz ve ekolojik yıkım sonucu ortaya çıktı.” dedi ve kelamlarına şöyle devam etti:
“Çin’deki hayvan pazarlarının düzenlemeden uzak yapısı, ülke içindeki geniş nüfusu besleyebilme ve fakirliği bir nebze olsun azaltabilmenin araçlarından biridir. Birebir vakitte Çin’in son 20–30 yılda başarmaya çalıştığı süratli büyüme ve kalkınma teşebbüslerinin bir sonucudur. Çin Halk Cumhuriyeti’nin devasa nüfusuna iş sağlayabilme ve öteki yandan ağır üretim düzeneğini kurabilme imkanları kısıtlı olacaktı. Bu tip hayvan pazarları tıpkı vakitte egzotik hayvanların, Çin’in varlıklı bölümlerine sunuldukları alanlardır. Bu özellikleriyle global eşitsizliğin bir öbür yansıması ile karşılaşıyoruz. Mevcut ekosistemin çok sömürülmesi ve tüketilmesi sonucu gibisi ekolojik ve biyolojik felaketlerin yaşanması esasen bir an sorunuydu. Münasebetiyle COVID-19, milletlerarası sistemin değişimi sürecinde bir neden değil, bir sonuç üzere görünüyor.”
Yüksek gelirli ülkeler aşıya ulaşmada avantajlı
Salgın sonrası diplomasinin ne istikamete evrileceğinin global salgın idaresi aracılığıyla değil, memleketler arası eşitsizlikleri giderme ve iklim değişimini geriye döndürme manasında atılacak adımlar tarafından belirleneceğini kaydeden Dr. Öğretim Üyesi Gökçay, “Burada devreye tekrar diplomasinin girmesini bekleyebiliriz. Hali hazırda aşıya ulaşım manasında yüksek gelirli ülkelerin büyük bir avantaja sahip olduğu ve düşük gelirli ülkelerin daha yıllar boyunca nüfuslarının büyük bir kısmını aşılayamayacakları çok aşikâr. Dünya nüfusunun büyük bir kısmı aşılanmadan da yalnızca Kuzey Amerika’da ve Avrupa’da aşılanmanın tamamlanmasıyla eskisi üzere bir memleketler arası deverana dönülmesi mümkün gözükmüyor. Bu noktada tekrar ülkelerin yahut bölgelerin içlerine kapanması ve çatışmaların artması dehşetleri devreye girebilir.” diye konuştu.
Eski olağanın devam etmesi demek, orijinal global felaketler manasına da gelebilir…
Dr. Öğretim Üyesi Gökser Gökçay, ‘Diplomasi aracılığıyla aşı patentlerinin süreksiz olarak kaldırılması sağlanıp mevcut global salgın sona erdirilse bile milletlerarası nizamın yapısal problemlerinin yalnızca bir semptomu giderilmiş olacaktır’ dedi ve kelamlarını şöyle tamamladı: Mevcut telif haklarını ve patent kanunlarını, bunlara dair milletlerarası hukuk tertibini ve Dünya Ticaret Örgütünün temel yapısını değiştirmeden, emsal salgınlar yahut global krizlerin tekrar yaşanması muhtemeldir. Global salgının akabinde günlük hayatlarımızda eski normallerimize dönmek isteyebiliriz ancak milletlerarası sistem açısından eski olağanın devam etmesi demek, yesyeni global felaketler manasına da gelebilir. Bu süreçte milletlerarası diyaloğun ve diplomasinin çok değerli bir rolü olacak. Sonuç olarak ülkeler, salgındaki kendi lokal yahut ulusal muvaffakiyetlerini övmek yerine gibisi salgınların tekrar yaşanmaması ve kollayıcı tedbirlerin alınması için Dünya Sıhhat Örgütü kapsamında düşük gelirli ülkelere fiyatsız aşı sağlanması için oluşturulan COVAX üzere yeni teşebbüslerin oluşturulması için uğraş harcamalıdırlar.”
Kaynak: (BHA) – Beyaz Haber Ajansı
