Greenpeace Akdeniz Zonguldak’ta bir adil dönüşüm kampanyası başlattı. Kömürlü termik santraller kaynaklı hava kirliliği nedeniyle çok önemli sıhhat sıkıntıları yaşanan Zonguldak, Covid-19’un Türkiye’yi de tehdit etmeye başladığı birinci günlerde, 30 büyükşehirle birlikte karantinaya alınmıştı. Önemli akciğer ve teneffüs yolu hastalıklarıyla uğraş eden kentlerin başında gelen Zonguldak’ta kömüre bağlı iktisat hem halk sıhhati hem de etraf, toplumsal refah ve iktisadi istikrar açısından alarm veriyor.
Zonguldak’ta yaklaşık 200 yıldır süren kömür madenciliği, başta demir-çelik sanayii olmak üzere, çeşitli dalları destekledi. Bir ekonomik dal olarak, kentin iktisadına ve toplumsal hayatına kıymetli katkılarda bulundu. Ülkeyi tenisle tanıştıran vilayetlerin başında gelen Zonguldak, bilhassa 1950ler ve 1980ler ortasında sosyo-ekonomik ve kültürel olarak en parlak periyodunu yaşadı. Lakin kömür madenciliği bir müddet sonra kentte halk sıhhati, etraf, iktisat ve toplumsal yapı üzerinde olumsuz tesirler bırakmaya başladı. Madenlerde çalışan personeller ortasında kömür tozuna bağlı akciğer hastalıkları ve kas iskelet sistemi problemleri arttı, faciayla sonuçlanan maden kazaları yaşandı. Bilhassa kömürlü termik santrallerin kömür yakarak yarattığı hava kirliliği kronik bir meseleye dönüştü, Zonguldak halkı ortasında çocukları bile etkileyen akciğer hastalıkları ve kanser olayları artış gösterdi.
Bu tablodan yola çıkarak Zonguldak için başka bir hayatı mümkün kılmayı amaçlayan Greenpeace, kenti tekrar canlandırmak için Adil Dönüşüm kampanyası başlattı. Bu projeyle Zonguldak’ın iklim ve etraf dostu ekonomik potansiyelinin ve istihdamının geliştirilmesi, doğal ve tarihi hoşluklarının tekrar ortaya çıkarılması, bölge turizminin canlandırılması, kentin tabiat, kültür ve sanatseverler için buluşma noktası haline getirilmesi hedefleniyor.
Zonguldak halkı, yüzünü aydınlık yarınlara dönmek istiyor
Greenpeace Akdeniz İklim ve Güç Proje Sorumlusu Onur Akgül, “Zonguldak için bir vakitler gelişim manasına gelen kömür, artık kent halkı için maddi ve manevi manada bir yıpranma sebebi, hayatı zorlaştıran bir faktör haline geldi. Zonguldak, adil bir dönüşümü, doğal hoşlukları ve kültürel istikametiyle ön plana çıkmayı hak ediyor. Zonguldak halkı, kömürlü termik santrallerden kurtulduğu, etraf dostu bir iktisat planlamasıyla yüzünü aydınlık yarınlara dönmek istiyor. Bu dönüşüm için belediyeler harekete geçmeli ve Zonguldak’ta iklim dostu bir iktisat ve kentsel tasarım stratejisini planlarına dahil etmeli. Biz de Zonguldak’ta adil dönüşüm sürecini desteklemek için bir kampanya başlattık. Bu alanda hazırladığımız geniş kapsamlı bir etraf ve halk sıhhati raporunu kamuoyuyla paylaştık. Ayrıyeten Zonguldak halkının ve kaçak madende çalışmak zorunda kalan insanların değişim taleplerini husus alan videolarımızla toplumsal medyada kampanyamızı destekliyoruz” dedi. Akgül, belediye planında yer alması gereken aksiyonları şu formda sıraladı:
- Zonguldak’ın alternatif ekonomileri geliştirecek halde tekrar tasarlanması,
- İşçiler için adil geçiş fonu oluşturulması,
- İklim dostu girişimcilere ve üreticilere hibe, kredi, vergi indirimi, işletme bilgisi & kapasite artırımı vb. teşvikler verilmesi,
- Enerji dönüşümünün önceliklendirilmesi; yenilenebilir güç alanında istihdam imkanlarının yaratılması ve mesleksel eğitimlerin verilmesi,
- Özellikle kömürle kontaklı dallarda çalışanlar için bu eğitimlerin önceliklendirilmesi ve fiyatsız gerçekleştirilmesi,
- Kömür nedeniyle atıl ve kirli duruma gelen toprakların rehabilitasyonu, kente tekrar kazandırılması.
Zonguldak’ta hava kirliliği ve iş kazaları, esas mevt nedenleri ortasında yer alıyor
Greenpeace’in Zonguldak için hazırladığı etraf ve halk sıhhati raporundaki çarpıcı bilgiler şöyle:
- Biri Türkiye’deki en büyük şurası güce sahip, 4 kömürlü termik santralin bulunduğu Zonguldak’ta santraller, yılın çok büyük bir kısmında limit kıymetleri aşan partikül unsur kirliliği yaratıyor. 2019 ve 2020 yılı PM10 datalarıyla yapılan tahlillerde, bilhassa termik santrale yakın konumlanmış Cumayanı ve Kuzyaka ölçüm istasyonu sonuçları Dünya Sıhhat Örgütü (DSÖ), AB ve Türkiye mevzuatına nazaran belirlenmiş günlük ortalama azamî 50 µg/m3 limitini ziyadesiyle aşıyor.
- PM2.5 bilgileriyle yapılan tahlillerde DSÖ’nün belirlediği yıllık ortalama azamî 10 µg/m3 limitinin aşılarak 2019 ve 2020’de neredeyse üç katına ulaştığı görülüyor. PM2.5, saç telinden çok daha ince bir unsur olduğu için teneffüsle akciğerlere giderek direkt kana karışabiliyor.
- Zonguldak’ta 2017, 2018 ve 2019’da gerçekleşen tüm ölümlerin ortalama yüzde 10’u hava kirliliğine bağlı. Kelam konusu üç yılda, Zonguldak’ta, hava kirliliği DSÖ’nün önerdiği standartlarda tutulabilseydi hava kirliliğine bağlı 1230 erken vefat önlenebilirdi.
- TÜİK datalarına nazaran Zonguldak’ta Türkiye ortalamasının üzerinde seyreden kaba vefat suratı son 10 yılda yükseldi. Şehirdeki intihar suratı da Türkiye ortalamasının üzerinde.
- Genç nüfus işsizlik ve hava kirliliği üzere nedenlerden dolayı kenti terk ediyor. Zonguldak’tan göç eden kesim içinde üniversite ve üzeri eğitime sahip nüfusun hissesi 2009’da yüzde 17 iken 2019’da bu oran yüzde 32’ye yükseldi. Yani her üç üniversiteliden biri kenti terk etti.
- Nitelikli insan kaynağını süratle kaybeden Zonguldak’ta 2010’da yüzde 13 olan 60 yaş üstü kişi oranı, 2020’de yüzde 20’ye yükseldi.
- Zonguldak’ta son 10 yılda meydana gelen iş kazaları, Türkiye geneli ile karşılaştırıldığında madencilik ve ilgili faaliyetlerde hem iş kazası sıklığı hem de iş kazası sonucu vefatlar yüksek. Zonguldak’ta yılda ortalama 4453 iş kazası oluyor, bu kazalar sonucu yılda 70 kişi iş göremez oluyor ve 21 vefat meydana geliyor. Bu sayılar çalışan nüfusla orantılandığında Türkiye geneline nazaran iş kazalarının 2,9 kat, iş göremezliğin 3,8 kat ve ölümlerin 2,4 kat daha fazla olduğu görülüyor.
Zonguldak’ta alternatif istihdam alanlarının yaratılması koşul
Özetle kömür, halk ve etraf sıhhati, ekonomik ve toplumsal ömür açılarından sürdürülebilir değil. Paris İklim Muahedesi (2015) bu gerçeği görünür kılmanın ötesinde, dünyanın geleceği için ülkelere ödev ve sorumluluklarını tanımlamış durumda. Global iklim krizi, dünya üzerinde fosil yakıtların artık kullanılmaması ve tarihteki yerini alması gerektiğini, yaşanan her felaketle insanlığa hatırlatıyor. Paris İklim Mutabakatı sonrası bilhassa Avrupa’da pek çok gelişmiş ülke “kömürden çıkış” programlarını uygulamaya yıllar evvel devreye soktu. 14 AB ülkesi, en geç 2030 itibariyle kömürden çıkışı taahhüt etti. Almanya ise 2035 opsiyonlu olmak üzere, 2038’i kömürden çıkış tarihi olarak duyurdu.
Zonguldak vilayetini bugünlere getiren, lakin artık ekonomik yahut toplumsal gereksinimlerini karşılamadığı üzere kent sıhhatini da bozan kömür sanayisinin muhakkak bir plan dahilinde ömrünü tamamlaması gerektiğini vurgulayan Greenpeace Akdeniz İklim ve Güç Proje Sorumlusu Onur Akgül, kelamlarına şöyle devam ediyor: “Sadece Zonguldak değil Türkiye’nin geneli için kömürlü termik santrallerin kapatılmasını merkeze alan “kömürden çıkış” programlarının en kısa müddette hayata geçirilmesi gerek. Kömür artık Zonguldak’ın muhtaçlığı olan ekonomik yeterliliği sağlayamıyor. Zonguldaklılar uzun müddettir bunun farkında lakin kentteki alternatif potansiyeller geliştirilmiş değil. Halk kentin eskisi üzere keyifli, geleceğe itimatla bakan, toplumsal halini yine kazanmasını istiyor ve bunun da kömürle olmayacağının bilincindeler. Kömüre alternatif tabiat ve iklim dostu güç kaynaklarının ve iş alanlarının yaratılması kritik değer taşıyor. Zonguldak’ta seracılık, çiftçilik, arıcılık, tabiat sporları, balıkçılık üzere alanlar desteklenerek alternatif istihdam alanları geliştirilebilir. Doğal hoşluklara sahip Zonguldak’taki potansiyel ekoturizm fırsatları, bölgede alternatif iş imkanları yaratmak için değerli bir seçenek olabilir. Unutmayalım, Zonguldak için öteki hayat mümkün!”
Kaynak: (BHA) – Beyaz Haber Ajansı
