Sosyal medya, bağlantı alışkanlıklarının dönüşümüne imkan sağlayan bir araç olarak günlük ömrün ayrılmaz bir kesimi haline geldi. Toplumsal medyada enformasyon iletiminin her saniye harikulade bir süratle gerçekleştiğine dikkat çeken uzmanlar, bilgilerin her insan tarafından farklı biçimde algılanarak aktarılabildiğini ve bu noktada da medya okuryazarlığı kavramının ortaya çıktığını tabir ediyor. Covid-19 salgını ile birlikte dijital sıhhat okuryazarlığının gündeme geldiğini vurgulayan uzmanlar, gerek bilgi algılanmasında gerekse dijital ortamlarda bilgi paylaşımında gerçek adımlar atabilmek için medya okuryazarlığı maharetlerinin kazanılmasını tavsiye ediyor.
Üsküdar Üniversitesi Bağlantı Fakültesi Yeni Medya ve Gazetecilik Kısmı Öğretim Üyesi Doç. Dr. Aylin Tutgun Ünal, toplumsal medya mecralarının yayılması ve ortaya çıkan bilgi kirliliğine karşı edinilmesi gereken medya okuryazarlığı ile ilgili değerlendirmelerde ve tavsiyelerde bulundu.
Sosyal medya ömrün ayrılmaz bir modülü oldu
Sosyal medyanın günümüz irtibat alışkanlıklarının dönüşümüne imkan sağlayan bir araç olarak günlük hayatın ayrılmaz bir modülü haline geldiğini belirten Doç. Dr. Aylin Tutgun Ünal, “Her geçen gün eklenen yeni özellikleri ile yediden yetmişe herkesin ilgisini çeken toplumsal medyada değişen şekillerde kullanım kelam konusu. Bilgi alışverişi, haber takibi, eğitim hedefli kullanımın yanında, akıllı telefonların sağladığı pek çok özellikler ile eğlenceli fotoğraf ya da görüntüler oluşturup paylaşma, insanların hayatlarındaki gelişmeleri, olayları yazılı, görsel, emojisel olarak başkalarına duyurma, iş emelli kullanım, oyun oynama, cümbüş ve mizahi hedeflerle kullanım ve daha onlarca özellik toplumsal medyanın sunduğu imkanlar ortasında yer alıyor.” dedi.
Farklı varyasyonlarla medya okuryazarlığı kavramı oluştu
Ünal, toplumsal medyada devasa boyutlarda bilgi depolandığını ve enformasyon iletiminin her saniye harikulade bir süratle gerçekleştiğini söyledi ve kelamlarına şöyle devam etti:
“Küresel boyutlarda dolaşan enformasyon akışı içerisinde çeşitli bahislerde şahısların paylaşımları dolanıma giriyor. Görülen olaylar ve durumlar anlık olarak toplumsal medya mecralarına yansıyor. Kelam konusu yansımalar, şahısların geçmiş tecrübeleri ile şekillenen algılarına nazaran oluşuyor. Yani bir mevzuya bir kişinin verdiği mana ve bu doğrultudaki söz biçimi öbür kişinin algısıyla birebir olmayabilir. Öbür yandan, ön yargılar da devreye girdiğinde, bir olayı bireyler istedikleri hallerde çeşitli varyasyonlarda anlatabiliyor. Bu anlatımlar bir bahis hakkında çeşitli bilgileri ortaya çıkarıyor ve bu da toplumsal medyadaki paylaşımlara yansıyor. Bu üzere durumlarda ne yapılması gerektiği düşünüldüğünde medya okuryazarlığı devreye giriyor. Medya okuryazarlığı kavramı daha sonra çeşitli varyasyonlarla da karşımıza çıktı. Yeni medya okuryazarlığı, toplumsal medya okuryazarlığı, dijital okuryazarlık, dijital sıhhat okuryazarlığı varyasyonlarının aslında muhakkak çekirdek maharetlere dayandığı söylenebilir. Ancak farklı hedeflerle genişletildiğinde farklı kavramların daha spesifik gereksinimlere yönelik marifetleri tabir ettiğini söyleyebiliriz.”
Pandemi ile dijital sıhhat okuryazarlığı gündeme geldi
Özellikle Covid-19 pandemisi ile birlikte sıhhat haberciliğinin ehemmiyet kazandığına dikkat çeken Öğretim Üyesi Doç. Dr. Aylin Tutgun Ünal, “Dijital platformlarda herkesin salgın ve aşı bahislerinde farklı bilgileri paylaşması dijital sıhhat okuryazarlığını gündeme getirdi. Resmi kurum, kuruluşlar ve açıklama yapmaya yetkili şahısların verdikleri bilgilerin yanı sıra vatandaşların da fikirlerini kendi algılarıyla birleştirerek paylaşması ve öteki kullanıcılar tarafından beğenilerek, tekrar paylaşım yapılarak yayılması farklı bilgilerin dolanımına sebep oldu. Bu noktada da baş karışıklığı meydana geldi. Tekrar bu noktada dijital sıhhat okuryazarlığı hünerleri, sıhhat özelindeki yanlışsız bilginin ne halde sağlanacağını ve yapılması gerekenleri bize anlatıyor.” diye konuştu.
Medya okuryazarlığı hünerleri dikkat gerektiriyor
Medya okuryazarlığı ile toplumsal medya üzere yeni medya ortamlarında deverana giren bilgilerin doğruluğundan, nasıl paylaşım yapabileceğine kadar pek çok hünerin kazanılabileceğini vurgulayan Ünal, “Bahsedilen epeyce fonksiyonel çekirdek marifetler, yalnızca biraz dikkat gerektiriyor. Bu maharetler, yalnızca sıhhat özelindeki bilgi paylaşımlarında değil, toplumsal medya üzere tüm çevrimiçi platformlardaki çeşitli bahislerin ele alındığı paylaşımlarda uygulanırsa şuurlu kullanıma katkıda bulunulabilir.” dedi.
Doç. Dr. Aylin Tutgun Ünal, medya okuryazarlığı marifetlerini şöyle sıraladı:
– Bilgiyi çeşitli kaynaklardan doğrulamak: Bir bilgi karşımıza çıktığında bu bilgiyi farklı mecralardan doğrulayabiliriz. Örneğin, toplumsal medyada o bahisle ilgili öteki bir paylaşımın olup olmadığı, tarayıcıda arama yapıldığında o bahiste bilgi karşımıza çıkıp çıkmadığı teyit edilebilir.
– Bilgiyi doğrulamadan paylaşmamak: Karşımıza tam da bizim niyetimize uygun bir paylaşım çıkabilir, ama bu paylaşım diğer kurum, kuruluşları ya da şahısları içeriyorsa yanlışsız olup olmadığı teyit edilmeden paylaşılmamalı. Son vakitlerde çarpıtma haberlerde olduğu üzere bireyleri sıkıntı durumda bırakacak tipten haberlerin, o bireyler tarafından doğrulanmadığı sürece ‘beğeni’, ‘tekrar paylaş’, ‘yorum’ özellikleri ile yayılmasına katkıda bulunmamalıyız.
– Düzmece hesaplardan korunmak: Geçersiz hesap ya da trol hesap denilen hesaplardan yayılan dezenformasyonlar gerçek olarak algılanabiliyor. Bilhassa bu hesapları dikkate almadan yolumuza devam etmeliyiz. Bu hesapları anlayabilmek için açılış tarihinin yeni olması, hesap isminde harf eksiği, harf fazlası, ölçüsüz sayıların yer alması, anonim profil fotoğrafları, öbür bir toplumsal medya mecrasında hesabının bulunmaması üzere birkaç ipucu var. Bu hesaplar takip listesinden çıkartılabilir.
– Resmi kurum, kuruluş ve şahısları takip etmek:Pek çok bilginin resmi kanallardan teyit edilebilmesi için resmi kurum, kuruluş ve yetkili bireylerin hesapları takip edilebilir.
– Çarpıtma haberlere reaksiyonumuzu ayarlamak:Sosyal medyada çarpıtma haberler şuurlu olarak yapılıyor. Bu da şahısları ve kurumları linç etmeye bireyleri teşvik ediyor. Bu durumlarda paylaşımın gayesini oluşturan şahıslardan açıklama gelmesini beklemek ve sakin kalmak kıymetlidir. Burada empati hüneri kullanılarak birebir durumla karşılaşılabileceği unutulmamalı.
– Duygusal yayılımı bilmek: Tıpkı gerçek toplumsal ortamlarda olduğu üzere toplumsal medyada da bireyler paylaşımları aracılığıyla birbirinin his durumunu etkileyebiliyor. Yapılan bilimsel deney ve araştırmalar sonucunda paylaşımların ‘arkadaş’, ‘arkadaşın arkadaşı’ ve ‘onun arkadaşı’ olmak üzere üç dereceye kadar hislerde güçlü tesir gösterdiği biliniyor. Global yayılım düşünüldüğünde, olumsuz bir his barındıran paylaşımın duygusal bulaşma ile geniş kitlelere yayılacağı bilinerek paylaşımlara yansıtılmaması bilinçlilik açısından değerli bir maharettir.
– Etik kurallara uymak: Bilhassa cümbüş ve mizah hedefli kullanımlarda bireylerin müsaadesiz görüntülerinin çekilmesi, paylaşılması kimlik bilgilerini ortaya çıkartacağı için kişinin toplumsal pozisyonuna ziyan verebilir. Palavra habere başvurmak ve onu yaymak da yeniden bir oburunu ferdî ve toplumsal olarak olumsuz tesirlere maruz bırakacaktır. Etik kurallar çerçevesinde, bireylere ziyan vermeden toplumsal medyayı kullanmak bir vatandaşlık vazifesi olarak bilinmelidir.
Kaynak: (BHA) – Beyaz Haber Ajansı
