3 Mart 1924 günü Cumhuriyet’in Meclis’i üç ihtilal yasasını kabul etti. Hilafetin kaldırılması, ihtilal maddelerinden birisi olarak tarihe geçti.
TKP Genel Sekreteri Kemal Okuyan kaldırılmasının 97. yılında hilafeti kıymetlendirdi.
Birileri meczuplaşarak mayınları temizliyor ve yolu açıyor
“Türkiye’de bugün halifelik tartışması birtakım meczup marjinal kümenin fantezisi olarak mı kalıyor?” sorusuna Okuyan şu cevabı verdi:
“Türkiye’de gericilik, birden fazla kere meczup bir manzara verir. En ciddileri için bile geçerlidir bu. Öte yandan, bu imgeden, Türkiye’de gericiliğin gerçek bir olgu olmadığı sonucuna varılmamalıdır.
Yıllar öncesinden bir örnekle devam etmekte fayda var. Geçtiğimiz günlerde iktidarı ve muhalefeti ile göklere çıkarılan Erbakan’ın yıldızının parladığı 1970’li yıllarda, Ulusal Selamet Partisi’nin söylemi birçok kişi açısından “komedi”ydi, dalga geçenler vardı. Erbakan muvaffakiyetin bazılarının gözünde meczuplaşmaktan geçtiğini kavramıştı, bayağı rol yapıyordu.
O MSP yüzde 11 oy aldı ve Türkiye’nin kilit partisi haline geldi. Bu nedenle “meczup” diye kestirip atarken dikkatli olmalı. Bugün en uç örneklerini Osmanlı Hanedanlığı’ndan gelen şahıslarda gördüğümüz “abartılı” ve gayri önemli manzara, gerçeküstü hissi yarattığı oranda tehlikenin küçümsenmesi ve kanıksanmasına neden oluyor. Bunu bilerek yapıyorlar. Şu anda halifeliğin yine ilanı tipinden bir çıkışın şimdi karşılığı yok lakin bu Türkiye’de bunun için altyapı çalışmalarının sürmediği manasına gelmiyor. Birileri meczuplaşarak öncülük yapıyor, mayınları temizliyor, buzkıran fonksiyonu görüyor ve yolu açıyor. AKP’nin hilafet diye bir gündemi olmadığını söylemek ziyadesiyle saflık, naiflik olur.”
Hiçbir sıfat ya da makam gidişatı aksine çeviremez
Hilafetin kaldırılmasının Türkiye’nin İslam dünyasındaki önderlik potansiyelini ortadan kaldırdığı tarafındaki görüşler hakkında ise Okuyan şunları söyledi:
“Hilafet makamının kendi başına büyük bir otorite ya da iktidar kaynağı olduğunu söylemek gerçekçi değil. Dört halifenin akabinde İslamın daha geniş bir coğrafyaya yayılması hem ona ait yorumları çeşitlendirdi hem de İslamiyet ismine son kelamı söyleme tezindeki odakların sayısını artırdı. Uzun bir mühlet halife değil, halifelerden kelam etmemiz gerekiyor. Hasebiyle bir rekabet ve hatta çatışma kelam konusu. Burada halifelik ilanı, aşikâr bir güce ulaşan İslam Devletleri’nin, o gücü tescil ettirme teşebbüsü olarak görülmelidir. Osmanlı İmparatorluğu’nda da halifelik, imparatorluk belirli bir genişliğe ulaştığında ciddiye alınır bir olgu haline geldi. Zira Osmanlı İmparatorluğu, İslam coğrafyasının tamamı olmasa bile değerli bir kısmına hakim durumdaydı. Hatta o denli ki, İmparatorluğun sonlarına ulaştığı ve artık yavaş yavaş gerilemeye başlayacağı devir halifeliğin padişahlar için ek bir otorite kaynağı haline geldiği periyottu. Sonra dünyada burjuva ihtilallerinin tesiri hissedilmeye, Osmanlı’da da Tanzimat ve akabinde Meşrutiyet ilanı gerçekleştiğinde, halifelik makamının yükünün azaldığını görüyoruz. Osmanlı’nın son devrine damga vuran milliyetçi hareketlerin Müslüman halkları da kapsaması ile birlikte Yavuz ya da Yasal devrinde baskın bir biçimde kullanılan Halifelik makamının tesiri de doğal olarak azalıyordu.
Osmanlı’nın son periyodunda, hele hele 1918 yılında halifelik tahminen yok kararında değildi, hâlâ aşikâr bir yükü vardı lakin eski değerini büyük ölçüde yitirmişti. Hiçbir sıfat ya da makam, gerçekliği aksi yüz edemez. Osmanlı kurulduğunda ve genişleme devrinde ilerici bir fonksiyon üstlenmiş, bir imparatorluğa dönüşürken üretici güçlerin gelişimine ayak bağı olmak bir yana, o gelişimin önünü açabilmişti. Lakin bir noktadan sonra bütün imparatorluklar üzere, Osmanlı da çağ dışı kaldı. Birtakım makamların bu gidişatı aksine çevirmesi mümkün değildi.”
Hilafetin Osmanlı için İmparatorluğun gücünü simgeleyen bir tescil fonksiyonu gördüğünü söyleyen Okuyan, halifeliğin gücünün azalmasının yol açtığı tesirlerle ilgili şunları söyledi:
“Bu güç azaldığında o simgenin de pahası azalmıştır. Fakat Osmanlı İmparatorluğu’nun ve padişahların İslamiyetin Hristiyanlığa karşı korunması ve yaygınlaşmasında üstlendiği rol, fetihlerin bu açıdan manası küçümsenmemeli. Kuşkusuz Osmanlı’nın yayıldığı alanda farklı inançların varlığını sürdürmesi, özgün ve önemsenmesi gereken, hatta Osmanlı yayılmasını da birtakım açılardan açıklayan bir olgu. Fakat tekrar de Osmanlı’nın gücü, tüm İslam coğrafyası açısından (ister istemez) epey pahalıydı. Bu güç zayıfladıkça, Osmanlı’ya karşı İslamiyet içinden reaksiyonlar de daha fazla duyulur hale geldi. Halifeliğin İstanbul’da olması, bu yansıları yatıştıramazdı. Çağın ruhuna alışılmamıştır bu.”
Hilafet Mustafa Kemal’in başından itibaren hedeflediği dönüşüm önünde engeldi
“Cumhuriyet hilafeti neden kaldırdı?” sorusuna Okuyan şu cevabı verdi:
“Liberallerin tez ettiğinin bilakis, laiklik, yani dinin siyasal düzlemin ve devletin büsbütün dışına çıkarılması, Mustafa Kemal’in başından itibaren hedeflediği bir dönüşümdü. Hilafet kurumu bu dönüşümün önündeki mahzurlardan biriydi. Kendisini güçlü gördüğü bir anda bu adımı attı. Genç Türkiye Cumhuriyeti için hilafet bir yük olurdu. Zira Cumhuriyet’in kuruluşu, biraz da Osmanlı İmparatorluğu coğrafyasını terk manasına geliyordu. Oradaki savlardan vazgeçmek… Hilafetin kaldırılması bunun tabiridir.”
Erdoğan’ın İslam dünyasında giriştiği hegemonya arbedesinin itici gücü Türkiye burjuvazisidir
“Şimdi, kapitalistleşme yolunda büyük aralar alan ve hatırı sayılacak hacimde bir sermaye sınıfına sahip olan Türkiye’nin yine İslam coğrafyasına yayılması için arayışlar içine girmesi yalnızca AKP’nin ideolojik tercihlerine bağlanamaz. Türkiye’nin bu coğrafyadaki rekabete katılmasının ekonomik art planı hafife alınamaz. Erdoğan bugün Pakistan, Malezya üzere ülkelerle kurduğu münasebetler ile, Avrupa’daki Türkiye çıkışlı büyük nüfus üzerindeki tesiri ile, Hindistan’daki müslümanlar ortasındaki popülerliği ile, Balkanlar ve Kafkaslarda dinselliği ve Türklüğü kullanarak yarattığı kanallar ile, Afrika’da tuttuğu kritik noktalar ile İran, Suudi Arabistan ve Mısır’la birlikte İslam dünyasında hegemonya hengamesine giriştiyse, bunun itici gücü Türkiye burjuvazisidir. Halifelik, bu perspektifle tekrar gündeme sokulmaya çalışılmaktadır. Öte yandan AKP sayesinde ortaya çıkan tesir alanı ne olursa olsun, Türkiye kapitalizminin İslam coğrafyasında başka rakipleri alt ederek öne çıkması mümkün değildir. Daha doğrusu İslam coğrafyasında hiçbir gücün tek başına borusu ötmeyecektir. Bu açıdan Osmanlı’nın tekrarı olanaksızdır.”
Kaynak: (BHA) – Beyaz Haber Ajansı
