Kontrolsüz teknoloji kullanımının çocuğun gelişimi üzerindeki olumsuz tesirlerine işaret eden Psikiyatrist Prof. Dr. Nevzat Tarhan, bu durumun öğrenilmiş otizme neden olduğunu söyledi. Bütün gün bilgisayar, tablet ya da televizyonla vakit geçiren çocuğun irtibat kuramadığını belirten Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Öğrenilmiş otizm şudur: Bütün gün bilgisayarla uğraşan çocuk, irtibat kuramıyor. Nasılsınız amca diyemiyor çabucak. Bilgisayarla tık tık oynuyor o öğrenilmiş otizmdir. Erişkin yaşta çok zeki, deha diyorsun ancak herkes gülüyor, anlamıyor. ‘Neye gülüyorlar?’ diye mana veremiyor zira duygusal okuryazarlık hüneri gelişmemiştir. Öğrenilmiş otizm artıyor” diye konuştu.
Üsküdar Üniversitesi Kurucu Rektörü, Psikiyatrist Prof. Dr. Nevzat Tarhan, çocuklarda davranış bozukluklarına ait değerlendirmede bulundu.
Çocukta davranış bozukluğu nedir?
Çocuğun her yaşına nazaran bir davranış olgunluğu olduğunu belirten Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Çocuk yaşına uygun davranış olgunluğunu göstermiyorsa o durumlar, davranış bozukluğu hudutlarına giriyor. Mesela çocuğun altına kaçırması bir örnek olarak verilebilir. Çocuk 1,5 -2 yaşına kadar tuvalet eğitimini öğreniyor. Okul çağına gelmiş çocuk, hala idrarını kaçırıyorsa bu bir davranış bozukluğu oluyor. Tırnağını yiyorsa davranış bozukluğu oluyor. Gülünecek yerde gülmeyip, ağlanacak yerde ağlanmıyorsa yani konuklar geldiği vakit nasıl davranacağını bilmiyorsa, ne vakit oturup kalkacağını bilmiyorsa davranış bozukluğundan kelam edilebilir. Yani çocuğun yaşına uygun halde olgun davranışlarda bulunması lazım” diye konuştu.
Çocuğun yaşına uygun davranmamasının da davranış bozukluğu olarak değerlendirilebileceğini belirten Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Ürkek, utangaç davranış, fazla içine kapanık olma, kimseyle konuşmamak da bir davranış bozukluğudur. Örneğin mesela konuta konuk gelir, onun pardösüsünün ucunu keser. Bu davranış bozukluğudur. Ortalığı karıştırır, bırakır. Bunlar davranış bozukluğu olarak kıymetlendirilebilir. Davranış geliştirmek çocuğa genetik olarak gelen bir şey değildir. Çocuğun hayatı öğrenmesi, davranış geliştirmesi, olumlu davranış ile olumsuz davranışı ayırt etmesinde toplumsal öğrenme vardır. Kimi çocuklarda yıkıcı davranış bozuklukları vardır. Mesela yangın çıkarır, her şeye zıt olur, ağzından evet sözü çıkmaz, kuralları bozmaktan zevk alır. Bütün bunlar davranış bozukluğudur” diye konuştu.
Otizmde artış var
Çocuğun yaşına nazaran davranmayı öğrenmesi gerektiğini belirten Prof. Dr. Nevzat Tarhan, şunları söyledi: “Mesela nerede duracağını bilmesi gerekiyor. Bunu çocuk nasıl öğrenir? Genetik değil bu. Pandemi periyodundan global olarak herkes etkilendi. Her yaş kümesi etkilendi. Çocuk yaş kümesi daha da çok etkilendi. Çok muhakkak olmuyor lakin biz çocuk psikiyatri polikliniğinde önemli hadiseler görmeye başladık. Otizmde artış var. Otizm neden artıyor? İki türlü otizm vardır. Genetik kaynaklı olan otizm ve sonradan gelişen otizm vardır. Bunların tamamına otistik spektrum bozukluğu deniyor. Bu çocukların beyni farklı gelişiyor. Çocukta nörogelişim bozukluğu olmaması için dört, beş hünerin güzel gelişmesi gerekmektedir. İnce motor marifet, kalın motor marifet. Mesela ince motor marifet düğmelerini ilikleyebilmesi, kaba motor marifet ise top oynamasıdır. Düşüp kalkmadan yürüyebilmesi kaba motor hüneridir. Zihinsel zekâ hünerleri vardır. Pandemi devrinde bu zekâ hünerleri ve mantıksal zekâ hünerleri tam aykırısı çok âlâ gelişiyor fakat tam zıddı ince motor, kaba motor maharetleri gelişmiyor.”
Gecikmiş konuşma otizmin belirtisi
Çocukta lisan gelişiminin de kıymetli olduğunu belirten Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Dil marifetlerinin de gelişmesi çok kıymetli. Çocuk dört yaşına geldiği halde cümle kurmayı öğrenememiş, gecikmiş konuşma otizmin bir işaretidir. Otistik mi diye bir bakıyoruz ki çocuk bütün gün konutta televizyonun karşısında, buna klip sendromu deniyor. Çocuk devamlı klip seyrediyor, konuşma muhtaçlığı hissetmiyor. Hissetmeyince de konuşmayı öğrenmiyor ve öğrenmediği için de konuşamıyor. Televizyon ve tablet ucuz bakıcı. Anne-baba eline tableti veriyor. Çocuk orada vakit geçiriyor, ne hoş oyalanıyor diye düşünüyorlar. Çocuğun orada yalnızca görsel hünerlerini geliştiriyor lakin dilsel marifet geliştiremiyor, işitsel beceriyi tam geliştiremiyor. İnce, kaba motor hünerleri geliştiremiyor. Çocuk bunların hepsini toplumsal ortamda, arkadaş ortamında öğreniyor” diye konuştu.
Çocuk her şeyi ailede öğreniyor
Çocuk için birinci toplumsal ortamın aile, onun için ailenin kutsal olduğunu kaydeden Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Aile, kurumsal olarak kutsaldır zira çocuğun ilkokuludur. Ailenin dağılmasının makus sonuçlarını gelişmiş ülkeler görmeye başladılar. Ne yapacağız diye feryat ediyorlar” diye konuştu.
Şu anda yeni bir bilim kolunun ortaya çıktığını kaydeden Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Çocuklara bilgelik eğitimine başlandı. Neden öğretiliyor? Onlara palavra söylememeyi, paylaşımcı olmayı, empati kurmayı öğretmek hedefleniyor. Kız çocuklarında empati dürtüsel olarak daha çok gelişmiştir, erkek çocuklarında daha azdır. Anaokulu çocuklarında müşahede yapıyorlar. Birisi düştüğünde kız çocukları gidip yardım ediyor, erkek çocukları oynamaya devam ediyor. Erkeğin benmerkezciliği, biyolojik tabiatının sonucudur. Kızların empatik olması da biyolojik tabiatlarının onlara bir armağanıdır. Çocuklara bunları gerçek halde eğitmek için aile ortamına gereksinimimiz var. İnançlı alan olması lazım yani konut aslında inançlı alandır. Meskenlere son sığınak aile diyoruz. Konut çocuğun kendini inançta hissettiği bir alandır. Çocuk konutta memnunsa o çocuk en büyük armağanı almış demektir. Değerli armağanlardan daha değerlidir. Onun için tebessüm, birkaç hoş kelam yeterlidir” diye konuştu.
Olumlu davranışları pekiştirilmeli
Çocuğun olumlu davranışlarının pekiştirilmesi gerektiğini belirten Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Çocuğa olumsuz yaklaşmak ve eleştirmek yerine hoş davranışını onaylamak değerlidir. ‘Ne hoş yapmışsın, bravo sana’ diyerek hisleri tabir etmek önemlidir” diye konuştu.
Çocuğun temel davranış kurallarını 10 yaşına kadar öğrendiğini belirten Prof. Dr. Nevzat Tarhan, çocuğa verilecek ceza konusunda da ikazlarda bulundu:
“En değerli ceza anne ve babasının üzüldüğünü görmesidir. Şayet anne baba sevgi cömertiyse anne babanın moralinin bozulduğunu görünce çocuk çabucak ‘Ben yanlış yaptım’ diyerek yanlışını düzeltir. Pandemi periyodunda çocuk daha çok anne ve babayla bir ortada oldu. Ortada eğitim kusurları varsa bu patlak verecektir.”
Çocuğa maharetlerin öğretilmesi konusunda eksiklikler varsa çeşitli usuller kullanılabileceğini hatırlatan Tarhan, “Çocuk bu türlü durumlarda bize geliyor, duyu bütünleme testi yapıyoruz. Sonra bakıyoruz ki birtakım maharetleri gelişmemiş, zayıf alanlara çalışıyoruz. Görsel marifetler, istikrar maharetleri, işitsel maharetler bütün bunlar çalışılıyor ve burada ince ve kaba motor öğreniliyor. Bu metotlar, olağan otizmde davranış geliştirmek için kullanılıyor” diye konuştu.
Öğrenilmiş otizme dikkat!
Öğrenilmiş otizm kavramına da değinen Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Mesela bu duruma bilgisayar üzere teknik mevzularla ilgilenenlerde çok rastlanır. Öğrenilmiş otizm şudur: Bütün gün bilgisayarla, tabletle, akıllı telefon ve televizyonla uğraşan çocuk, bağlantı kuramıyor. Nasılsınız amca diyemiyor hemen… Bilgisayarla tık tık oynuyor, o öğrenilmiş otizmdir. O nedenle bunların hepsi patolojik durumlardır. Erişkin yaşta çok zeki, deha diyorsun lakin herkes gülüyor anlamıyor. ‘Neye gülüyorlar?’ diye mana veremiyor zira duygusal okuryazarlık hüneri gelişmemiştir. Öğrenilmiş otizm artıyor. Top oynuyor lakin bir türlü ahenk sağlayamıyor. Uygun duruma giremiyor. Onları birebir eğitmek gerekiyor” dedi.
Beyin temelli öğrenme öne çıkıyor
Günümüzde eğitim sisteminde metot değiştirildiğini, beyin temelli öğrenmenin öne çıktığını belirten Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Çocuğu sıraya oturtup, saatlerce teorik ders anlatmak tarihe karıştı. Faal öğrenme var, deneyimleyerek öğrenme var. Temeli de nörobilime dayanıyor. Beyin temelli öğrenme var. Bu öğrenmede ne var? Bu öğrenme modeli, çocuğa toplumsal ortam içinde fiziği, kimyayı öğretecek. Sokakta bahçede öğrenecek çocuk, odalara tıkayarak öğretmeyeceğiz. Bu türlü yetiştirilen çocuklar endişeyle yönetilmeye alışıktır. Dehşetle yönetilen bir toplumda gelişme beklenmemeli” diye konuştu.
Google uygulamasının iki yüksek lisans tezinden çıktığını belirten Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Bunların hepsi girişimcilik, özgüvenle oluyor. Çocuklarımızı bu türlü bir ortamda yetiştirmeyip, mum üzere olsunlar diye eski gelenekle yetiştirirsek biz global yarışı kaybederiz. Tüketici bir obje oluruz. Üretici bir toplum olmak istiyorsak üretim odaklı bir hayat sistemi olmalıdır. Şu anda hedonizm yani zevkçilik global bir hastalık haline geldiği için daima tüketmeyi düşünüyoruz. Meğer çocuklara küçük yaşta üretken olma ve bu tarafta düşünme öğretilmelidir. Çocuğa ne üretebilirim niyeti öğretilmelidir. Bu, davranış geliştirmedir” dedi.
Altı yaştan evvel sorumluluk öğretilmeli
Çocuğa küçük yaşlardan itibaren sorumluluk verilmesinin de değerli olduğunu vurgulayan Prof. Dr. Nevzat Tarhan, altı yaşından evvel çocuklara sorumluluk şuuru vermenin değerine işaret ederek şunları söyledi:
“Çocuğa o yaşın sorumluluklarını öğretmezsen çocuk benmerkezci olur. Narsistik bir birey olur. Bizim kültürümüzde çoktur o. Kendine bağımlı yetiştiriyor. Morali bozuluyor badireyi nasıl gidereceğini öğrenemiyor. Kendini eğlendirmeyi öğrenemiyor. Kendini sakinleştirmeyi öğrenemiyor. Üzüldüğü vakit üzüntüyü nasıl gidereceğini bilmiyor. Bunlar sorun çözme marifetleridir. Bunları anne babanın çocuğa öğretmesi gerekmektedir. Okul başladıktan sonra bunları öğretmek çok sıkıntı, geç kalınmış oluyor. Altı yaşından sonraki devir de kıymetli natürel fakat bunları altı yaşından evvel öğretmek gerekiyor. Çocuk öğrenmezse bağımlı bir kişilik olur. Her şeyi annesine, birilerine sormak ister. Bağımlı yaşamak zorunda olur, bireyselleşemez.”
Çocukta hayal kurma maharetini geliştirmenin de gerekliliğine işaret eden Prof. Dr. Nevzat Tarhan, “Anne babalar farkında olmadan çocukların hayallerini çalıyorlar. Çocuk hayal kuracak sonra bir şey isteyecek, istek uyanınca muhtaçlık ortaya çıkacak, gereksinim oluşunca tekrar hayal kuracak ve emel geliştirecek. Bu bir muhtaçlık döngüsü halinde dönüyor. Hayal kurmayan bir çocuğun anne ve babası, çocuğun her istediğini yaparsa çocuğun hayal kurmasına gereksinim kalmaz. Bu çocuğun keşfedici, girişken, üretici olması beklenmemelidir” diye konuştu.
Çocuk yetiştirirken bu noktalara dikkat
Çocuk yetiştirmede tutarsız disiplin nedeniyle ebeveynlerin yanlışlı davrandığını belirten Prof. Dr. Nevzat Tarhan, şunları söyledi:
“Çocuklarımızı yetiştirirken kıymetli yanlışlar yapıyoruz. Pandemide bu durum daha çok ortaya çıktı. Anne babanın yanlışlarını okul üzere toplumsal etraf de biraz törpülüyordu. Artık tek öğretme kaynağı anne baba oldu. Burada hem sevgi hem öfke geliştiren çocuk tipi ortaya çıkacak. Çocukta makus aksiyonlar varsa anne- baba palavra söylemiyorsa bile çocukta konutta tutarsız bir disiplin vardır. Tutarsız disiplin olan yerlerde çocuk bir gün palavra söyledi anne reaksiyon vermedi ve görmemezlikten geldi. Çocuk palavrayla sonuç almayı öğrendi. Çocuklarda mesela savunma palavraları vardır. Suçluluk hissini gidermek için savunma palavrası söylerler. Anne bu durumda çocuğu hem vazoyu kırmışsın hem palavra söylüyorsun diye pataklarsa çocuk yalnızca korkmayı öğrenir. Hâlbuki annesi ‘Bir kusur yaptın aslında. Yanlışsız olmayan bir şey söyledin. Bu vazoyu kırmandan daha büyük bir yanlıştır’ derse çocuk bu konutta dürüstlüğün prim yaptığını ve annesinin ona bedel verdiğini öğrenir. Bu türlü olunca çocuk bir daha palavra söyleyerek kendini savunma üzere bir refleks daha gerçekleştirmez. 0-6 küçük bir yaştır ancak beyin o yaşta öğrenecek bunu. O nedenle her şey 0-6 yaş ortasında daha uygun öğreniliyor. Hayatımızda öğrendiklerimizin 50’si 0-6 yaş ortasında öğrendiğimiz şeylerdir. Davranış geliştirme de birebir haldedir. Palavra söyleyen bir çocuğa palavra söylemenin onaylanmadığı kurallı bir ortam geliştirmek gerekiyor. Anne babanın ortak bir lisan oluşturması kıymetli. Çocuğun gelişen ruhuna öykülerle, sözlerle tohumlar atmamız lazım. Hangi yaşta olursa olsun onaylanmayan bir ortam olursa palavra prim yapmıyorsa çocuk ondan vazgeçiyor. Çocuğa bu türlü bir aile ortamı kurmamız çok değerlidir.”
Kaynak: (BHA) – Beyaz Haber Ajansı
